Microdeeltjes maken ziek - Fijnstof: een gevaar voor de longen

Microdeeltjes maken ziek
Fijnstof: een gevaar voor de longen

Fijnstof is bijna onzichtbaar en wordt ook wel zwevend stof genoemd. De deeltjes kunnen onze gezondheid in gevaar brengen. Hoe kleiner ze zijn, hoe groter het gevaar omdat microdeeltjes dieper in de luchtwegen kunnen doordringen.

Wat is fijnstof?

Fijnstof is een mengelmoes van zwevende deeltjes in de lucht. Ze zijn kleiner dan 10 micrometer, dat wil zeggen minder dan 10 duizendste van een millimeter. Ter vergelijking: een mensenhaar heeft een diameter van 70 micrometer.

Fijnstof is kleiner dan de diameter van een menselijk haar.

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) wordt tot 85 procent van alle stadsbewoners in Europa blootgesteld aan niveaus van fijnstof die zij als schadelijk voor de mens beschouwen.

Wat telt als fijnstof?

Fijnstof bestaat uit verschillende stoffen en komt uit verscheidene bronnen. Het kan direct vrijkomen, bijvoorbeeld door verbrandingsprocessen. In dit geval spreekt men van primair fijnstof.

De deeltjes kunnen echter ook ontstaan uit gasvormige voorloperstoffen zoals zwavel- en stikstofoxiden en ammoniak. Dan spreekt men van secundair fijnstof. Experts onderscheiden fijnstof ook op basis van de grootte ervan. Ze verdelen de deeltjes in de zogenaamde groottefracties. PM staat voor "particulate matter", fijnstof.

Onder de microscoop zie je de verschillende vormen van de deeltjes. - © Fernando, Shanura & Kim, Hyun-Soo et al. (2017). Inhibition of inflammatory responses elicited by urban fine dust particles... - ALGAE. 32. 261-273.

PM10: deeltjes met een maximale diameter van 10 µm; vergelijkbare grootte zijn pollen, stof en schimmels

PM2,5: deeltjes met een maximale diameter van 2,5 µm; voornamelijk roet, organische verbindingen en metalen

PM0,1: ultrafijnstof met een diameter kleiner dan 0,1 µm; roetdeeltjes, virussen

Waarom is fijnstof gevaarlijk?

De kleinste deeltjes kunnen via de ademhaling in het lichaam terechtkomen en daar allerlei reacties veroorzaken. Fijnstofdeeltjes komen het eerste binnen in de bovenste luchtwegen, dus door de neus en mond. Afhankelijk van de grootte de deeltjes op verschillende diepten ons lichaam binnendringen.

Waar de fijnstof de luchtwegen aanvalt: Hoe kleiner de deeltjes, hoe dieper ze in de longen doordringen.

Deeltjes in de PM10-categorie kunnen doordringen tot in de neusholte, PM2,5-deeltjes in de bronchiën en longblaasjes en ultrafijnstof zelfs tot in onze bloedbaan.

Het fijne stof wordt bij de inademing in de longblaasjes afgezet. Daar probeert ons immuunsysteem het stof af te weren. Zogenaamde Scavenger-receptoren kunnen fijnstof absorberen, maar ze zien het vaak aan als een bacterie. Dit kan tot schade leiden in de longen.

Deeltjes met een diameter van minder dan 2,5 micrometer kunnen de bronchiën of longblaasjes bereiken. Ze beschadigen de longen en bevorderen zo longziekten en astma.

Zodra fijnstof in de bloedbaan terechtkomt, kan het alle organen bereiken. Het bloed kan dikker worden, waardoor het risico op een hartaanval groter wordt. In zeldzame gevallen bereiken de fijne stofdeeltjes ook de hersenen, waar ze kleine beroertes kunnen veroorzaken.

Daar komt bij dat gevaarlijke stoffen zoals aluminium en andere zware metalen zich kunnen ophopen op de fijne stofkorrels. Deze worden als kankerverwekkend (carcinogeen) beschouwd.

Wie loopt er gevaar?

Vooral mensen met onderliggend leiden, ouderen en kinderen zijn vatbaar. Bij kinderen beperken hoge niveaus van fijnstof de ontwikkeling van de longgroei en longfunctie.

Onderzoekers schatten het aantal vroegtijdige sterfgevallen door luchtvervuiling wereldwijd op 8,8 miljoen per jaar.

Fijnstof tast vooral de gezondheid van ouderen, kinderen en mensen met onderliggende ziekten aan.

Daarnaast is fijnstof volgens experts de belangrijkste oorzaak van luchtweg- en hart- en vaatziekten. Dit verklaart tevens de hoge sterftecijfers. De gezondheidseffecten van stikstofdioxide (NO2) worden vergeleken met fijnstof als significant lager geclassificeerd.

Ook is het bewezen dat luchtverontreinigende stoffen schadelijker zijn voor de gezondheid dan roken. De WHO schrijft het aantal vroegtijdige sterfgevallen door roken toe aan 7,5 miljoen per jaar.

Welke symptomen zijn er?

Ademhalingsproblemen komen het meest voor: het ingeademde stof irriteert de slijmvliezen in de neus, keel en luchtpijp en leidt daar tot ontstekingen. Een zere keel is een mogelijk gevolg.

Fijnstof heeft op verschillende manieren invloed op de gezondheid. Mogelijke gevolgen zijn:

Irritatie van het slijmvlies

Ontsteking van de luchtpijp, bronchiën en longblaasjes

Keelpijn

Plaquevorming in de bloedvaten

Schade aan hart en bloedvaten

Verhoogd risico op diabetes

Onderzoekers vermoeden dat fijne stofdeeltjes in de hersenen de ontwikkeling van Alzheimerdementie kunnen bevorderen. De kans om te overlijden aan verschillende soorten kanker neemt sterk toe bij hoge fijnstofvervuiling.

Welke grenswaarden bij fijnstof?

De Wereldgezondheidsorganisatie heeft een jaarlijkse gemiddelde limiet van 20 microgram per kubieke meter lucht vastgesteld. Concentraties daaronder zijn beter voor de gezondheid, maar er is geen grens waaronder er geen gezondheidsrisico is.

Sinds 2005 zijn de EU-grenswaarden voor de fijnstoffractie PM10:

categorie	Europese grenswaarde	aanbeveling WHO
PM10	grenswaarde 50 µg/m³ per dag	grenswaarde per dag 50 µg/m³
PM10	gemiddeld 40 µg/m³ per jaar	gemiddeld 15 µg/m³ per jaar
PM2,5	gemiddeld 25 µg/m³ per jaar	gemiddeld 5 µg/m³ per jaar
PM2,5	max. gemiddeld 20 µg/m³ in 3 jaar (in steden)	grenswaarde per dag 25 µg/m³

Sinds 2005 zijn de EU-grenswaarden voor de fijnstoffractie PM10:

Daglimiet van 50 µg/m3: Deze mag niet vaker dan 35 keer per jaar worden overschreden.

De toelaatbare gemiddelde waarde per jaar is 40 µg/m3.

De grens voor PM2,5-deeltjes is gemiddeld 25 µg/m3 per jaar. Sinds 1 januari 2015 is het verplicht om hieraan te voldoen.

Weer & Radar redactie

Microdeeltjes maken ziek - Fijnstof: een gevaar voor de longen